تئاتر فرصتی برای بازگشت معلولان به زندگی است

چندسالی است که سازمان بهزیستی برای ورود بیش از پیش معلولان به عرصه جامعه به هنر روی آورده است؛ هنرهایی نظیر موسیقی، هنرهای تجسمی، صنایع دستی، تئاتر و... . در این میان هنر تئاتر به‎واسطه قابلیت‎ها و ویژگی‏‌هایی که دارد، بیش از همه مورد توجه واقع شده است، به‎طوری که اکنون شاهد برگزاری یک رویداد بزرگ فرهنگی به‎نام جشنواره بین‎المللی تئاتر معلولان (مهرآیین) در کشور هستیم؛ رویدادی که به‎واسطه آن استعدادهای خوبی در میان جامعه معلول شناسایی شده است. استعدادهایی که به کمک تئاتر دریچه‎ تازه‎ای از زندگی به رویشان گشوده شده است و توانسته‎اند با خودباوری و خویشتن‎دوستی پابه‎پای هنرمندان سالم به هنرنمایی پرداخته و توانمندی‎ها و خلاقیت خود را به نمایش بگذارند. سازمان بهزیستی کوشیده است که این جشنواره را به محفلی برای نمایش نیازها، مصائب و آسیب‎های این قشر تبدیل کند تا بدین طریق هم مسوولان و همه آحاد جامعه را با قشر معلول و دنیای خاص آنها آشنا کند.

 

بوشهر یکی از استان‏‌های پیشتاز در تئاتر معلولان به‎شمار می‏رود. در این زمینه هنرمندان مطرحی با عشق و اخلاص قدم به این وادی گذاشته‎اند و با شناسایی توان‎یابان بااستعداد از سراسر استان می‎کوشند که آنها را به درجه‎ای از خودباوری برسانند تا بدون هیچ حس بدی به روی صحنه بیایند و گوشه‌‏هایی از استعدادهایی را که هستی‎آفرین یگانه در وجودشان قرار داده است، به نمایش بگذارند. یکی از کارگردان‏‌هایی که سال‎هاست در وادی نه چندان راحت تئاتر معلولان سیر می‎کند، کاظم ارجمندنیا، کارگردان جوان بوشهری است که توجه ویژه‎ای به تئاتر آیینی و معلولان دارد. وی در این سال‌های موفق شده پنج سال متوالی در جشنواره بین‌المللی تئاتر معلولین (مهرآیین) حضور داشته باشد و در پنج بخش این جشنواره عناوین برتر را کسب کند. ارجمندنیا همچنین دبیری دهمین و یازدهمین جشنواره تئاتر معلولان استان را عهده‎دار بوده و در چهارمین دوره جشنواره تئاتر معلولان خلیج فارس هم به‎عنوان دبیر اجرائی حضور داشته است. با این اوصاف، این هنرمند به خوبی با چالش‎ها و مصائبی که معلولان در زندگی با آن دست‎به‎گریبان هستند، آشنا شده و در پی این است تا به کمک خود این توان‎یابان زبان گویایی برای انعکاس دردها و مشکلات آنها باشد. 

 

تئاتر هنری است که توانسته راه خود را در میان معلولان استان باز کند اما برای بسط و گسترش آن لازم است که آن را کم‎کم از حصار جشنواره بیرون آورد و به اجرای عموم کشاند. البته در این زمینه کاظم ارجمندنیا چند سالی است که ورود کرده و با میدان دادن به توان‎یابان، دشواری‎ها را به جان خریده و موفق شده است چهره‎های جدیدی از توان‎یابان را از گوشه و کنار استان به تئاتر معلولان معرفی کند. این هنرمند معتقد است: «کار با معلولان اصلا دشوار نیست، بلکه همه عشق است. شما نمی‎دانید وقتی که مهر و محبت زلال هر کدام از آنها را می‎بینم، چه احساس خوبی به من دست می‏دهد؛ احساسی که از وصفش عاجز هستم». ارجمندنیا که خود از جامعه تئاتری است، در تلاش است تا با تئاتردرمانی نگرش هنرمندان توان‏یاب را برای حضور در جامعه تغییر دهد و آنها را برای پذیرش زندگی مهیا کند و از سوی دیگر، نگرشی که در جامعه نسبت به آنها وجود دارد، اصلاح کند و مسوولان را به چاره‎اندیشی وادارد. البته این کارگردان معتقد است که اداره‎کل بهزیستی استان تاکنون تعامل بسیار خوبی با جامعه معلولان در حوزه تئاتر داشته است که در نتیجه این تعامل، تئاتر معلولان بوشهر امروز در کشور حرف نخست را می‎زند. 

 

ارجمندنیا که سرپرست گروه نمایشی «صدف» است، از یکم تا چهارم شهریورماه تئاتر شاد و طنز «عروس دختر حاجی‌صفر» را هر شب ساعت 20 در مجموعه تئاتر شهر بوشهر در پلاتوی رمضان امیری به روی صحنه برد که 80 درصد بازیگران و عوامل این نمایش را هنرمندان توان‎یاب تشکیل می‎داد. او در این اثر نقش فضای مجازی و شبکه‎های اجتماعی و دلدادگی‎های اینترنتی را به نمایش گذاشته بود و سعی کرده بود به کمک طنز از تلخی گزنده آن بکاهد اما چالش‎هایی که در اثر وابستگی به این فضا در زندگی‏‌های امروزی به‎وجود آمده، به تصویر کشیده بود. در آخرین روز اجرای این نمایش چهره‎هایی چون جهانشیر یاراحمدی رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان بوشهر، طاهره شمشیری عضو شورای اسلامی شهر بوشهر، محسن آقایی سرپرست گروه موسیقی و... به تماشای این نمایش نشستند. بعد از پایان نمایش به سراغ کاظم ارجمندنیا رفتیم و گفت‎وگویی را با وی صورت دادیم که در ادامه می‎آید.

 

ماجرای خانواده‌ای را روایت می‎کند که به‎دلیل غرق شدن در فضای مجازی با معضلاتی دست‏به‎گریبان شده‎اند و به طوری که تمام دغدغه آن خانواده استفاده ناصحیح از فضای مجازی شده است. در واقع نمایش «عروسی دختر حاجی صفر» بیشتر یک تلنگر به خود ما و خانواده‌ها بود که حواسمان را بیشتر جمع کنیم که بیش از حد درگیر فضای مجازی شده‏ایم و از هویت و واقعیت خود فاصله گرفته‎ایم. 

 

۸۰ درصد بازیگران این نمایش را هنرمندان توان‌یابان تشکیل می‏دادند، هدفتان از این کار چیست؟ 

در این سال‎ها سعی کرده‌ام نگاهم به معلولین فقط از این جشنواره تا آن جشنواره نباشد که هر وقت جشنواره‌ای به نام معلولین بود، سریع به یاد آنها بیفتم. از زمانی که خدا به من توفیق داده است که با این عزیزان کار کنم، همیشه تلاش کردم که توانمندی آنها را به‌نحو احسن به نمایش بگذارم و با توجه به قابلیت‎‏هایی که دارند نقش‎ها را به آنها محول کنم و تنها آنها را محدود به جشنواره‏‌ها نکنم، چون اعتقاد دارم که معلولین را نباید مختص یک جشنواره آن هم جشنواره خودشان کرد. اگر به‌دنبال این هستیم که تحولی در نگرش آنها و جامعه ایجاد کنیم، پس باید معلولین را تشویق کنیم که در تمام عرصه‌ها حضوری پررنگ داشته باشند و الن هم بزرگ‌ترین هدفی که در تئاتر معلولان دنبال می‌کنم، این است که بتوانم نگرشی که در جامعه نسبت به افراد معلول وجود دارد، تغییر بدهم. 

آیا جایی سختی کار باعث نشده که دیگر به‌دنبال استفاده از توان‌یابان در کارهایتان نباشید؟ 

خیر، اصلا سخت نیست. در این چهار سالی که به‌صورت تخصصی در حوزه تئاتر معلولین کار می‌کنم نه تنها سختم نبوده، بلکه اتفاقا خیلی از کار کردن با آنها لذت می‏برم و یک جاهایی از آنها چیزهای آموزنده‎ای می‎آموزم، مهر و محبت این هنرمندان واقعا به‏دل می‎نشیند و نمی‏توان آنها را رها کرد. همیشه به بچه‌های معلولین می‌گویم، به‎گونه‎ای به ایفای نقش بپردازید که تماشاگر را به فکر وادارید... . 

 

تمام تلاش‎هایم در این سال‏‌ها معطوف به این بوده که بتوانم بذر خودباوری را در آنها بارور سازم و فک می‏کنم در این مدت توانسته‏ام دوستی و دغدغه خودمان را به آنها اثبات کنم، به‌‏طوری که امروز معلولان زیادی با من در تماس هستند، حتی از استان‌های مختلف و همیشه گله‌‌‌مند هستند از این‌که فقط جشنواره تا جشنواره از آنها یاد می‎شود و خدا را شکر می‌کنم که در بوشهر وضعیت این‎گونه نیست و خوشبختانه تئاتر معلولین در طول سال در گروه نمایشی صدف بوشهر جریان دارد، زیرا معتقدم تئاتر فرصت مناسبی برای بازگشت معلولان به زندگی است.

 

 

خدا را شاهد می‌گیرم که هر جا اسم تئاتر معلولین بوده، جهانشیر یاراحمدی رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان بوشهر هم حضور داشته، او پشتوانه خیلی خوبی برای تئاتر معلولین است که جا دارد از او به‎طور ویژه تشکر کنم و ای‌کاش مسوولان دیگری هم یک‌خورده هوای تئاتر معلولین را داشته باشند. در زمینه همکاری اداره‏کل بهزیستی استان تعامل خیلی خوبی با تئاتر معلولین دارد و تقریبا همه چیز ایده‌آل است، حتی در نشستی که خانم پوربهی مدیرکل بهزیستی استان داشتم، متوجه شدم که وی نگاه بسیار ویژه‌ای به تئاتر معلولین دارد و حتی پیشنهاد کرد که تئاتر معلولین صرفا برای جشنواره تئلید نشود، بلکه در طول سال به اجرای عموم برود تا از این رهگذر تئاتر معلولین پیوسته پویا باشد. خانم پوربهی ایده‏های خیلی خوبی برای تئاتر معلولین استان دارد که در صورت اجرائی شدن می‎توان به تبدیل شدن بوشهر به‏عنوان تئاتر معلولین کشور اندیشید.

 

بدون اغراق می‎گویم تئاتر معلولان بوشهر کاپیتان تئاتر معلولین در کشور است و از جایگاه بسیار ویژه‌ای برخوردار است.  بوشهر تنها استانی در کشور است که به‎صورت مرتب و بدون‌وقفه برگزار کننده جشنواره تئاتر معلولین است و در این زمینه هنرمندان بسیار توانمندی هم فعالیت می‏‌کنند.

 

مهم‌ترین دغدغه من فقط تغییر نگرشی است که افراد جامعه به معلولین دارند و تمام سعی من، این است که نگاه‎های ترحم‌آمیزی که به معلولین توانمند می‎شود، حذف شوند.

 

من خودم به‌صورت تخصصی و ویژه تئاتردرمانی کار می‌کنم که در این حوزه خوشبختانه چندین مورد داشته‌ام که به جامعه و زندگی برگشته‌اند و الان به‎گونه‎ای شده که تعدادی از افراد معلول با خودباوری به جامعه خودی نشان می‎دهند، به این درجه از دانش و توانایی رسیده‏اند که علاوه بر ایفای نقش به کارگردانی تئاتر همخ می‎پردازند. 

 

در تولید آثارم عموما نمایشنامه‏هایی را انتخاب می‎کنم که دغدغه‏های روز جامعه را در حوزه‌های مختلف مورد توجه قرار داده‎اند و مخاطب را فکر و چاره‎اندیشی وادار سازد.

 

از شما که بدون هیچ چشم‌داشتی برای هنر این استان قلم می‌زنید و همیشه حامی تئاتر به‌خصوص تئاتر معلولین بوده‌اید، بسیار متشکرم. همچنین از خانم پوربهی، مدیرکل بهزیستی استان بوشهر و محمد غلامی معاون پیشگیری بهزیستی شهرستان بوشهر که حامی تئاتر معلولین هستند، تشکر و قدردانی می‏کنم. «در این بازار اگر سودی است با درویش خرسند است/ خدایا منعمم گردان به درویشی و خرسندی».