حافظ «وصال» را ثمره هجران می‎داند

 

فعالیت انجمن ادبی «دوستداران حافظ» با وجود این‎که همواره از استقبال خوبی روبه‎رو می‎شد، تقریبا یک سال و نیم متوقف شد اما خوشبختانه امسال بار دیگر به همت ادب‎دوستانی نظیر عباس عاشوری‎نژاد، رضا معتمد، عبدالله رضایی، عبدالله رئیسی، مریم پرهیزگاری که همه اینها از اساتید دانشگاه بوشهر در رشته زبان و ادبیات فارسی هستند و با حضور پرفروغ جمعی از شاعران هم‎استانی نظیر صالح دوروند، کمیل ایزدجو و... نشست‎های این انجمن که با نام «شبی با حافظ» برگزار می‌شد، از سر گرفته شد. ‎در صد و پنجاه و دومین نشست این انجمن که با حضور حمیده ماحوزی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر و جمعی از اساتید دانشگاه و ادیبان بوشهر برگزار شد، غزل 436 دیوان غزلیات حافظ شیرازی (آن غالیه خط گر سوی ما نامه نوشتی/ گردون ورق هستی ما در ننوشتی/ هرچند که هجران ثمر وصل برآرد/ دهقان جهان کاش که این تخم نکشتی/ آمرزش نقد است کسی را که در اینجا/ یاریست چو حوری و سرایی چو بهشتی/ در مصطبه عشق تنعم نتوان کرد/ چون بالش زر نیست بسازیم به خشتی/ مفروش به باغ ارم و نخوت شداد/ یک شیشه می و نوش لبی و لب کشتی/ تا کی غم دنیای دنی ای دل دانا/ حیف است ز خوبی که شود عاشق زشتی/ آلودگی خرقه خرابی جهان است/ کو راهروی اهل دلی پاک سرشتی/ از دست چرا هشت سر زلف تو حافظ/ تقدیر چنین بود چه کردی که نهشتی) از سوی عبدالله رضایی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر خوانش و شرح داده شد.  

 

این نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه در آغاز نشست با خواندن بیت نخست این غزل گفت: در این‎که حافظ شاعری بوده که غزلیاتش عارفانه عاشقانه است، بحث فراوان است و البته نمی‎توان دلیل قانع‎کننده‎ای برای برخی از این دیدگاه‎ها یافت اما گاه دلایل قانع‎کننده‎ای هم مطرح شده که می‎توان پذیرفت که برخی از ابیات غزلیات وی عارفانه است. به‎عنوان نمونه در همین بیت «آن غالیه خط گر سوی ما نامه نوشتی/ گردون ورق هستی ما در ننوشتی» با توجه به کلمات و اصطلاحات موجود در بیت، معشوق مورد خطاب (آن غالیه خط) منظور خداوند است و غرض از این بیت هم این است که اگر کسی دلش مزین به صفت عشق شود، جاودانه می‎شود و هیچ‌گاه نمی‎میرد. عشق به انسان زندگی جاوید می‎دهد، عشق حقیقی احساسی پاک و به‎دور از هوس است. حافظ در این غزل کوشیده در بافت‌های ادبی زیبا و خاص خود عشق را شرح دهد.

 

عبدالله رضایی در بیت دوم این غزل به واژه هجران رسید و در خصوص آن توضیح داد: عشق همیشه با هجران همراه است، در حقیقت وقتی عشق به وصال می‎رسد، دیگر عشق نیست. در واقع عشق حرکتی است که مترصد رسیدن به هدف است و اگر به هدف رسید، عشق می‎میرد و آنچه باقی می‎ماند دیگر نمی‎توان نام عشق بر آن گذاشت. اما با این اوصاف، هجران و دوری از معشوق بسیار جانکاه و کشنده است. حافظ در این بیت می‎گوید: هر چند ثمره هجران در عشق «وصال» است اما برای انسان دردآور است و ای کاش (دهقان جهان) خداوند این تخم را نمی‎کاشت. 

وی با تاکید بر این‎که یافتن رابطه کلمات در شعر حافظ برای مخاطب با التذاذ ادبی همراه است، در مورد دنیا گفت: دنیا از لفظ دنی گرفته شده است. در این بیت «تا کی غم دنیا دنی ای دل دانا/ حیف است ز خوبی که شود عاشق زشتی» ردی از افکار خیامی دیده می‎‎شود؛ «تا کی غم آن خورم که دارم یا نه/ وین عمر به خوشدلی گذارم یا نه/ پر کن قدح باده که معلومم نیست/ کاین دم که فرو برم برآرم یا نه» (خیام). 

 

عبدالله رضایی در پایان به آلودگی خرقه که در ابیات پایانی غزل بیان شده بود، اشاره و تصریح کرد: خرقه لباس پاره‎دوزی شده است که جامه عبادت است. در روزگار حافظ وضعیتی ناخوشایند بر جامعه حاکم بوده که در این شرایط می‎گفته‎اند: «وقتی عالِم آلوده می‎شود، عالَم آلوده می‌شود». این بیت وی «آلودگی خرقه خرابی جهان است/ کو راهروی اهل دلی پاک‎سرشتی» بیانگر همین مطلب است؛ یعنی اگر صاحب خرقه (لباس عبادت) آلوده شود، سراسر آن جامعه را ریا و آلودگی فرا می‎گیرد و در حقیقت در چنین وضعیتی دیگر چیزی از آن جامعه باقی نمی‎ماند. این جامعه نیاز به یک خداپرست و راهروی راستین دارد و حافظ در ادامه از خود سوال می‏کند، کو راهروی عاشق و نیک‎طینتی؟!! در واقع می‎خواهد بگوید که راهروی پاکباز و راست‎کرداری در این جامعه وجود ندارد و همه ریاکار و متظاهر هستند.

 

در ادامه این نشست حمیده ماحوزی، مدیرکل اداره فرهنگ ارشاد اسلامی استان بوشهر به دعوت عباس عاشوری‎نژاد مسوول برگزاری نشست‎های «شبی باحافظ» به روی سن آمد و در خصوص فصلنامه «فرهنگ بوشهر» که پس از تقریبا ده سال وقفه در انتشار آن، بار دیگر به همت اداره‎کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر (صاحب امیتاز)، حمیده ماحوزی (مدیر مسوول)، عباس عاشوری‎نژاد (سردبیر)، جهانشیر یاراحمدی (مدیر داخلی)، مصطفی فیروزی (مدیر اجرائی) تهیه و چاپ می‎شود، توضیحاتی ارائه کرد. یادآوری می‎شود، هیات تحریریه این فصلنامه را سیدجعفر حمیدی، حمیده ماحوزی، سیدنورالدین ابطحی، رضا معتمد، محمدرضا بحرانی، داود یحیایی، آنیتا مظفری، مریم پرهیزگاری، جهانشیر یاراحمدی، عبدالله رئیسی، رسول اسکندری، اشرف سلطانی‏نیا و عباس عاشوری‎نژاد تشکیل می‏دهد. در صد و پنجاه و دومین نشست ادبی «شبی با حافظ» از شماره 3 و 4 (پاییز و زمستان) فصلنامه فرهنگ بوشهر رونمایی شد. 

 

 

در حاشیه این نشست به سراغ عباس عاشوری‎نژاد، مسوول برگزاری نشست‎های ادبی انجمن «دوستداران حافظ» رفتیم و از وی سوالاتی را در خصوص برگزاری دوباره این نشست‏ها جویا شدیم. عاشوری‎نژاد در این خصوص به بامداد جنوب گفت: بسیار خوشحال هستم که برگزاری نشست‎های ادبی انجمن «دوستداران حافظ» شعبه بوشهر پس از وقفه‎ای یک و نیمه ساله (که تقریبا نیمه تعطیل بود و مناسبتی برگزار می‎شد) دوباره از سر گرفته شد. به امید خدا این نشست‎ها از این پس به‌طور مرتب برگزار خواهد شد. علت تعطیلی این جلسات هم به‎دلیل ماموریتی بود که از سوی دانشگاه به من واگذار شده بود و کمتر فرصت ‏می‎شد که به این نشست‎ها رسیدگی شود.

این نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه در ادامه با تاکید بر این‎که این نشست‎ها به رونق بازار ادبیات در استان کمک می‎کند، افزود: چون در این نشست‎ها اعضای محترم انجمن دوستداران حافظ شامل استادان گرانمایه دانشگاه، دبیران ادبیات، ادیبان هم‎استانی و بسیاری از دوستداران حافظ حضور دارند. همان‏طور که اطلاع دارید حضور خیل مشتاقان ادبیات در این جلسات و تبادل نظر حاضران نشان از توجه ویژه مردم به ادبیات و شعر و اندیشه حافظ دارد. در واقع ارتباط بیشتر کودکان، نوجوانان و جوانان که سرمایه امروز و آینده‌سازان فردا هستند با ادبیات کلاسیک و به‎خصوص اندیشه‎های حافظ که حافظه تاریخی ماست، به تقویت هویت جامعه کمک می‎کند و شایسته است که ما بر این امر اهتمام جدی داشته باشیم. 

 

 

وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا کودکان و نوجوانان نیز می‏توانند در این نشست‎ها حضور داشته باشند، توضیح داد: حضور کودکان و نوجوانان در این جلسات مایه خوشحالی فراوان است. ما بسیار خرسند هستیم که جلسات گذشته، نوجوانان و به‎خصوص کودکان در نشست‌های ادبی «دوستداران حافظ» حضور چشمگیر داشتند و با افتخار تریبون را در اختیار آنها قرار دادیم تا اشعار حافظ را از حفظ یا از روی دیوان درست‎خوانی کنند. کودکان امید آینده ما برای حفظ میراث ارزشمند ادبی و اتقال آن به جامعه هستند. چشم به راه حضور فعالانه آنها هستیم و از خانواده‎ها و معلمان می‏خواهیم که زمینه حضور فرزندان و دانش‌‌آموزان را به این جلسات بیش از پیش مهیا کنند.

عباس عاشوری‌نژاد در خصوص برنامه‎هایی که در نشست‌های ادبی «شبی با حافظ» اجرا می‎شود، گفت: درست‌خوانی شرح غزلی از حافظ از سوی رضا معتمد و عبدالله رضایی رکن اصلی نشست را تشکیل می‎دهد. همچنین شعرخوانی از سوی شاعران استان، ارائه مقاله درباره شعر و اندیشه حافظ و اجرای موسیقی سنتی با استفاده از اشعار حافظ هم در برنامه خواهیم داشت.

وی درباره اهداف برگزاری این نشست‌های ادبی نیز بیان کرد: شناختن دشواری‎های اشعار حافظ، فهم عمیق‌تر اندیشه‌ حافظ و راه‌های به‌کارگیری آن در ‎زندگی، گسترش روحیه گفت‌وگو و مدارا، ایجاد نشاط و امیدواری در جامعه، تقویت هویت جامعه، آشنایی کودکان، نوجوانان و جوانان ب اندیشه حافظ، گسترش فرهنگ اصیل ایرانی نهفته در اندیشه حافظ و... مهم‎ترین هدف برگزاری این نشست‎ها را تشکیل می‎دهد.

 

این استاد دانشگاه با بیان این‎که از همه دوستانی که ما را در برگزاری این جلسات یاری می‎کنند، قدردانی می‎کنم، خاطرنشان کرد: دوستانی که شامل مردم فهیم بوشهر، استادان عزیز دانشگاه به‎خصوص عبدالله رضایی، رضا معتمد، مریم پرهیزگاری، مدیریت محترم پژوهشسرای شهید خوشبخت و گروه موسیقی (به سرپرستی حماسه حق‎پرست) می‎شوند، به‌طور ویژه تشکر می‎کنم. همچنین از هیات مدیره انجمن دوستداران حافظ شامل منصور پایمرد، استاد حائری (مدیرکل روابط عمومی انجمن دوستداران حافظ)، مهران احمدی (دبیرکل انجمن دوستداران حافظ) و از نشریات استان به‎خصوص روزنامه وزین بامداد جنوب در انعکاس اخبار ادبی استان و انجمن بی‎نهایت سپاسگزارم.