قطار «شعر فجر» در ایستگاه محافل

به گزارش «سیرنگ»، یکی از مهمترین اتفاق‌های سالانه پیرامون شعر در کشور برگزاری جشنواره شعر فجر و در جریان برگزاری این جشنواره نیز برپایی محافل شعر خوانی در برخی نقاط داخل و خارج از کشور است. جریانی که در دوسال گذشته  شدت و جدیت بیشتری داشته و تقریبا در طول چند دوره برگزاری این جشنواره تمامی استان‌های کشور میزبانی یکی از این محافل را برعهده داشته‌اند.

با این همه این سوال همواره مطرح بوده است که شیوه فعلی برگزاری این جشنواره که مهمترین رویداد ملی در حوزه شعر فارسی است و به ویژه برگزاری محافل شعر به سبک جشنواره شعر فجر قرار است چه نیازی را از علاقه‌مندان و فعالان عرصه شعر در کشور مرتفع کند؟ به عبارت دیگر با توجه به تعدد جلساتی که با موضوع شعر و با هدف شعرخوانی در کشور در دست برگزاری است به نام جشنواره شعر فجر و پایان دادن به آنها با اختتامیه‌ای که در آن کتاب سال شعر انتخاب می‌شود، که بسیار شبیه جوایز ادبی بزرگ و کوچک دیگر در طول سال است، حداکثر توان وزارت ارشاد و بنیاد شعر و ادبیات داستانی برای جریان سازی در حوزه شعر فارسی است؟

یک تریبون برای شاعران گم‌نام

برای جستجو و پاسخ به این سوال به سراغ دبیر جشنواره شعر فجر در سال جاری رفتیم. محمد کاظم کاظمی در پاسخ به این سوال عنوان می‌کند که تصمیم ندارد نظر شخصی خود را در این باره در ایامی که دبیری جشنواره را برعهده دارد بیان کند با این همه سازوکار و تدارک این برنامه‌ها را متوجه مسئولین اجرایی جشنواره در بنیاد شعر و ادبیات داستانی می‌داند.

با این همه کاظمی می‌گوید: محافل شعری در طول برگزاری جشنواره برای جلب توجه بیشتر مردم به شعر و آشنایی عمومی بیشتر با شعر و شاعران تدارک دیده می‌شود و البته در کنار آن ایجاد فرصتی برای عرضه شعر شاعران در فضای عمومی کشور نیز مد نظر است.

وی ادامه داد: در برخی از محافل شعری امسال شاعرانی بودند که برای نخستین بار تریبونی برای ارائه اثر پیدا می‌کردند و این یعنی فضایی که جشنواره به شاعر داده است. البته من مدعی نیستم کارکردهای محافل ما بیشتر از سایر محافل است و یا در آن اتفاقی رخ می‌دهد که در سایر محافل رخ نمی‌دهد اما جشنواره باید بخش تریبونی و جایگاهی برای ارائه آثار داشته باشد.

آموزش در کنار شعرخوانی

اما اسماعیل امینی دبیر دو دوره قبل جشنواره شعر فجر که در زمان مسئولیت وی این جشنواره دارای آئین نامه اجرایی شد نیز روایت قابل توجهی از این مساله دارد.

امینی در پاسخ به سوال مهر نخست عنوان می‌کند که در دو دوره گذشته جشنواره شعر فجر در کنار محافل شعری، اردوی آموزشی چند روزه‌ای نیز برای شاعران جوان سراسر کشور برگزار می شد که حاضران در آنها با معرفی کانون‌های ادبی حضور می‌یافتند که البته اطلاع ندارم امسال این برنامه برگزار می‌شود یا نه.

وی اما بیان می‌کند که برگزاری این دست محافل پاسخی بوده به خواست بسیاری از شاعران مبنی بر اینکه دوست دارند شعرهای نو و تازه خود راکه منتشر و یا خوانش نشده است در فضایی عمومی عرضه کنند.

راهی برای جلوگیری از نفوذ جشنواره‌ روهای حرفه‌ای

وی با اشاره به بودجه بسیار اندک جشنواره شعر فجر تصریح می‌کند: ایده‌آل این بود که در زمان برگزاری جشنواره، در تمامی استان‌های کشور به صورت همزمان محافل شعری داشته باشیم اما کمی بودجه و کم اقبالی بخش خصوصی به این مساله امکان تحقق نداد. با این همه محافل شعری جشنواره مانند پخش فیلم در جشنواره فیلم فجر است. نمی‌شود تنها داوری کرد و اثر را پخش نکرد. باید آثار هم ارائه شود و در انظار عمومی در معرض دید و بازخورد قرار بگیرد.

در ادامه امینی در پاسخ به این سوال که با توجه به رغبت شاعران برای ارائه آثار تازه چرا جمع بندی عوامل اجرایی به حذف بخش ارائه شعر و داوری صرف کتاب رسیده است، گفت: جمع بندی دوستان در آن زمان این بود که ارائه شعر و داوری شعر منجر به اتفاقات خوبی نمی‌شود از جمله اینکه شاعران مطرح کشور ممکن است از این مساله آگاه نشوند و یا اثری ارسال نکنند و از سوی دیگر برخی شرکت‌کنندگان حرفه‌ای در جشنواره‌ها این بستر را محل جولان خود قرار دهند که در مجموع مناسب نبود. اما داوری کتاب این مساله را رفع می‌کند. هر شاعری کتاب را نه برای جشنواره که برای جامعه منتشر می‌کند و به تبع داوری و انتخاب شدن یا نشدن آن تاثیری در کار حرفه‌ای او ندارد.

وی البته به این مساله نیز اشاره می‌کند که ایده‌آل وی انتخاب آثار برتر در جشنواره توسط گروه‌های مختلف فعال در عرصه شعر از جمله ناشران و رسانه‌ها و ...بود که امکان تحقق آن تاکنون میسر نبوده است.

یک پدیده ناکام

حمید رضا شکارسری شاعر و عضو هیات علمی هشتمین دوره جشنواره شعر فجر اما روایتی قابل توجه از جشنواره شعر فجر و محافل پیرامونی آن دارد. وی در بخش نخست کلام خود با اشاره به اینکه باید تعریفی از چیستی یک جشنواره ملی شعر داشت گفت: به طور طبیعی یک رویداد در زمینه شعر از یک شب شعر تا یک جشنواره ملی به دنبال گفتمان سازی و جاری کردن آن است به همین خاطر هر یک از آنها استراتژی و وسعت تاثیرگذاری مختص به خود را دارند. ما از یک شب شعر انتظار تاثیرگذاری  چندانی نداریم اما وقتی با یک کنگره و جشنواره در سطح ملی روبرو باشیم، انتظار ما این است که این رویداد ملی به خاطر ملی بودنش پوشش دهنده همه جریان‌های فکری باشد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه جشنواره شعر فجر در حال حاضر از فقدان گسترده رسانه‌ای، تاثیرگذاری و عمومیت رنج می‌برد، بیان کرد: ما در این ایام جشنواره فیلم وتئاتر و موسیقی را به عنوان مثال داریم. در همه این رویدادها نوعی از هیجان و جریان‌سازی را شاهدیم و در رسانه نیز این اتفاق برای این رویدادها رخ می‌دهد اما در شعر با فقدان این مساله روبروییم. به عبارت دیگر فقدان چالش در جشنواره فعلی شعر فجر مشکل اصلی آن است که به نظر من تحت تاثیر مسائل پیرامون این رویداد در سه سال پیش تا به حال شکل گرفته است. جشنواره در حال حاضر مبدل شده به یک رویداد بی‌سر و صدا و بی‌هیجان که خلاصه شده در چند شب شعر و  بدون اینکه برد رسانه‌ای و آموزشی داشته باشد. به عبارت دیگر به نظر می‌رسد برگزاری آن در شکل فعلی تنها رفع تکلیف است و به انجام رساندن یک فعالیت بزرگ در قالب یک رویداد اداری.

این شاعر و عضو سابق هیئت علمی این جایزه در ادامه به جدا شدن جایزه انتخاب کتاب سال شعر از جایزه کتاب سال و واگذاری آن به جشنواره شعر فجر نیز انتقاد کرد و افزود:  وظیفه یک جشنواره مانند شعر فجر انتخاب کتاب سال نیست. متاسفم که در این ساختار شعر مانند یک بچه سرراهی، از کتاب سال که می‌توانست برایش برند سازی بکند، جدا شده و به جشنواره‌ای وارد شد که هدفش چیز دیگری و بود و امروزه هیچ بعد رسانه‌ای برایش نمی‌شود متصور بود. ما اگر از جشنواره شعر فجر تنها و تنها انتظار گفتمان سازی در جریان شعر کشور داشته باشیم در حال حاضر چنین انتظاری از آن تامین نمی‌شود.