حال نمایشنامه‌نویسی در بوشهر خوب است

«نمایش» هنری وسیع و پربار است که برای خلق شدن، بیش از هر از چیزی نیازمند متنی قوی است که از محتوا و فحوای عمیق نشات گرفته باشد. بدیهی است افرادی که قدم در وادی نمایشنامه‌نویسی می‌گذارند، رسالتی بس سنگین برعهده‌دار دارند؛ چراکه مهم‌ترین و تاثیرگذارترین بخش نمایش را همین متونی تشکیل می‌دهد که آنها به رشته تحریر در می‌آورند.

 

بدون‌شک وقتی متن غنی و پرمحتوا باشد، اثری که بر اساس آن تولید می‌شود مخاطب‌پسند خواهد بود. به‌جرات می‌توان گفت، ما در این زمینه همچنان افتان و خیزان پیش می‌رویم و شوربختانه هنوز نتوانسته‌ایم که نمایشنامه‌نویس توانمندی را به جهان معرفی کنیم؛ هرچند نمایشنامه‌نویسی چون بهرام بیضایی کوشید به‌صورت جدی نمایشنامه‌هایی را به نگارش درآورد که شالوده نمایش‌های قوی و مخاطب‌پسندی را در ایران پی‌ریزی کند اما باید اعتراف کرد که ما در حوزه نمایشنامه‌نویسی در جهان راه طولانی در پیش داریم که باید متولیان امر روی این مقوله جدی‌تر کار و فرصت‌ها و تهدیدها را شناسایی کنند.

 

البته ناگفته نماند در دهه اخیر گام‌های استواری نظیر راه‌اندازی جشنواره‌های نمایشنامه‌نویسی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی نمایشنامه‌نویسی و... در این خصوص برداشته شده که بدون‌شک تاثیر شگرف آن را در آینده نه چندان دور شاهد خواهیم بود. 

 

تئاتر به‌دلیل ماهیت و آمیختگی‌اش با سنت‌ها و آیین‌های مذهبی و... نزد اهالی بوشهر همیشه محبوب بوده و توانسته جای پای خود را در این خطه محکم کند. از آنجایی که زندگی مردمان جنوب و ساکنان کرانه خلیج فارس با سنت‌ها و آیین‌ها گره خورده، آنها این هنر را قالب مناسبی برای روایت سرگذشت خود، آیین‌ها، سنت‌ها، افسانه‌ها –که با جادو ممتزج بودند-، آداب و... مناسب دیدند و به کمک آن، آثار بی‌بدیل و ارزشمندی نظیر «قلندرخونه» و... پدید آوردند که زبانزد خاص و عام شد.

 

با این اوصاف، از همان سال‌های پیش از انقلاب نویسندگان و ادیبان مطرحی چون صادق چوبک، ایرج صغیری، منوچهر آتشی و نجف دریابندری آثاری را یا نوشتند یا ترجمه کردند و بستر مناسب را برای بالندگی این هنر در استان فراهم آوردند. پس از آن نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان خوش‌قلم و توانمندی نظیر محمدرضا صفدری، احمد آرام، غلامحسین دریانورد، محمدرضا بیگناه، زینب عوض‌پور، حسن مختارزاده، رضا طاهری، علی غلامی، مهرداد همتی، رمضان امیری، فرشید تربیت و... پا به عرصه نمایشنامه‌نویسی گذاشتند و آثاری قابل تامل و پرمحتوا آفریدند که بسیاری از آنها نیز جامه اجرا پوشیدند. 

 

حال با وجود پیشینه درخشان بوشهر در زمینه نمایشنامه‌نویسی انتظار می‌رود اکنون با متونی قوی و منحصربه‌فرد -که مناسب با ذائقه مخاطب است- روبه‌رو شویم اما در این میان، برخی از هنرمندان و کارگردانان تئاتری هم‌استانی (که حضور در جشنواره‌های معتبر تئاتری را در کارنامه خود دارند) معتقدند که ما هنوز در این زمینه ضعف داریم. از این رو در این گزارش درصدد برآمدیم با غلامحسین دریانورد (نمایشنامه‌نویس، نویسنده و پژوهشگر مطرح و صاحب‌نظر هم استانی که یکی از اساتید تئاتر کشور است)، ابراهیم شاکری‌مطلق (نمایشنامه‌نویس، بازیگر و کارگردان تئاتر) و قاسم تنگسیرنژاد (بازیگر و کارگردان تئاتر) در این باره به گفت‌وگو بنشینیم که در این گفت‌وگو دو سوال مشترک را شامل وضعیت نمایشنامه‌نویسی در استان بوشهر را چگونه ارزیابی می‌کنید آیا ما در این زمینه توانسته‌ایم خوب ظاهر شویم، چرا؟ و راهکار شما برای رفع این نقطه ضعف در حوزه تئاتر چیست؟ از آنها پرسیدیم که در ادامه پاسخ هر کدام به تفکیک آورده می‌شود. 

 

 

غلامحسین دریانورد در پاسخ به پرسش اول به بامداد جنوب گفت: به نمایشنامه‌نویسی می‌توان از دو زاویه نگاه کرد؛ یکی آن‌که نمایشنامه‌نویسی را از مقوله ادبیات ببینم و آن را اثری بپنداریم که خود مستقل و کامل  است و اگر اجرا نشود هم آن را با قالب کتاب ارائه کرد و از خواندن آن هم لذت برد، مانند آثار شکسپیر، چخوف، ایبسن، میلر و ده‌ها نمایشنامه‌نویس دیگر. از زاویه دید دیگری هم می‌شود به نمایشنامه نگاه انداخت، این‌که آن را اثری کامل نبینم تا این‌که اجرا شود و ما با شخصیت‌های زنده  نمایشنامه روی صحنه روبه‌رو شویم. این نگاه که نگاهی مدرن به نمایشنامه است سکوی برای شروع و اجرای یک نمایش است و اصلا شاید این نمایشنامه روی کاغذ هم مکتوب نشود و اگر بشود، خواندنش چنگی به دل نمی‌زند.

 

این نوع نمایشنامه مثلا جرقه‌ای می‌ماند که ممکن است در نطفه خفه شود و یا این‌که تبدیل به اثری درخشان در روی صحنه گردد. البته نمایشنامه‌هایی هم داریم که بین این دو قرار می‌گیرند؛ این‌که نمایشنامه‌نویس در کنار کارگردان و بازیگران قرار می‌گیرد و کم‌کم به نوشته و طرح  و نمایشنامه ناقص و ناتمامی که در دست دارد، شکل می‌دهد و آن را تا پایان اجرا تمام می‌کند و به شکل اثری مکتوب ارائه می‌دهد.

 

نویسنده کتاب «جلوه‌های نمایشی در جنگ» در ادامه با بیان این‌که به نمایشنامه‌نویسی در بوشهر هم از این زوایا می‌توان نگریست و آن را ارزیابی کرد، افزود: برای ارزیابی نمایشنامه‌های نوع اول کافی است به نمایشنامه‌های منتشر شده نگاهی انداخت و به نقد این آثار پرداخت. برای ارزیابی نوع دوم نمایشنامه‌ها هم باید به دیدن نمایش‌هایی رفت که در در طول سال و به‌خصوص در جشنواره‌ها به روی صحنه می‌روند.

 

به نظر من، در هر سه نوع نمایشنامه‌نویسی، نویسندگان و یا کارگردانان بوشهری  آثار خیلی خوب، خوب، متوسط و ضعیف ارائه کرده‌اند و چه بسا نمایشنامه‌های متوسطی بوده که کارگردانی خوب از آن نمایشنامه‌های عالی ساخته است، بنده به‌عنوان یک نمایشنامه‌نویس خودم این را تجربه کرده‌ام و حتی نمایشنامه‌ام را بعد از اجرای خوب یک کارگردان بازنویسی کرده‌ام و البته عکس آن هم صادق است که کارگردانی نمایشنامه‌ای خوب را تبدیل به یک نمایشنامه ضعیف کرده است.

 

تجربه ثابت کرده است که در استان بوشهر  اگر نمایشنامه‌های نوع اول که خود به شکل مستقل هم کامل و یک اثر ادبی به‌شمار می‌روند، به دست یک کارگردان خوب روی صحنه برود، موفق بوده و در تاریخ نمایش بوشهر جایی برای خود دست و پا کرده است. در این موارد مصداق‌های فراوانی داریم که فعلا از آن صرف نظر می‌کنم. 

 

دریانورد که خود از ناشران موفق در حوزه نمایشنامه‌نویسی است، راهکارهای خویش را برای کم شدن آثار ضعیف و بی‌کیفیت این‌گونه شرح داد: آموزش و تجربه در این باره حرف اول را می‌زند. از این‌رو، به نقد آثار نمایشنامه‌های نوع اول بنشینیم. به نمایشنامه‌نویسی نوع سوم اهمیت خاصی بدهیم.

 

نمایشنامه‌نویس اثر خود را کامل نداند و با کارگردان و بازیگران اثرش تعامل داشته باشد و اثرش را مرتب بازنویسی کند. کارگردان‌های محترم هم حس نکنند اگر کارگردان خوبی هستند، حتما می‌توانند! بلکه باید نویسنده خوبی هم باشند. استان بوشهر همان‌طور که نشان داده، دارای پتانسیل خوبی برای نویسندگی و به‌تبع آن نمایشنامه‌نویسی است و فرهنگ آنقدر ظرفیت دارد که نویسندگان از سرچشمه‌های لایزال آن استفاده کنند و آثار بزرگ و به یاد ماندنی خلق کنند.

 

 

ابراهیم شاکری مطلق هم در خصوص سوال نخست به بامداد جنوب گفت: همان‌طور که می‌دانید ضعف در زمینه نمایشنامه‌نویسی، ضعفی ملی در حوزه تئاتر محسوب می‌شود. هرچند نمایشنامه‌نویس‌های خوبی در سال‌های گذشته داشته‌ایم و در سال‌های اخیر نیز نمایشنامه‌نویس‌های جوان‌تر کارهای ماندگاری را به جامعه تئاتری ارائه دادند اما تعداد نمایشنامه‌نویسان و تعداد نمایشنامه‌های قدرتمند همچنان از نظر کمیت پاسخگوی نیازهای جامعه تئاتری نیست.

 

این مشکل به‌صورت خاص در استان بوشهر نیز وجود دارد و تعداد نمایشنامه‌نویسان استان بسیار کمتر از دیگر عوامل و عناصر نمایش در استان است و به‌طبع تعداد نمایشنامه‌های تولیدی و ماندگار. بیشتر نمایشنامه‌نویسان ما کارگردانانی هستند که متون نمایشی خودشان را خودشان می‌نویسند و اگر نگاهی به تارخچه تئاتر استان بندازیم، می‌بینید بیش از دو سوم متون نمایشی تولید شده چنین وضعیتی دارند .این‌که به چه دلیل این اتفاق افتاده، می‌توان چند دلیل عمده را درنظر گرفت. به‌جز تعدادی از نمایشنامه‌های ماندگار دهه‌های مختلف، باقی متون قدرت لازم برای ارائه در سطوح ملی و بین‌المللی تئاتر را ندارند.

 

 

این کارگردان تئاتر در ادامه در پاسخ به سوال دوم توضیح داد: ضعف در متون به چند دلیل است؛ یکی حمایت نشدن نمایشنامه‌نویسان و نمایشنامه‌های تولید شده آنان است که این حمایت نشدن هم از طرف هنرمندان تئاتر است و هم از سوی مسوولان مرتبط با حوزه تئاتر .بدون‌شک حمایت‌های اقتصادی در این زمینه می‌تواند موثر واقع شود.

 

برگزاری جشنواره‌های اختصاصی نمایشنامه‌نویسی، کارگاه‌های سطح‌بندی شده نمایشنامه‌نویسی، کارگاه‌های مبتنی بر تولید متنون نمایشی؛ نه کلاس‌های ارائه دانش نمایشنامه‌نویسی، اجرای متون نمایشی تولید شده در استان از سوی کارگردانان مطرح استان (حتی این مهم می‌تواند بدین‌گونه محقق شود که کارگردان‌هایی که خود نمایشنامه‌نویس هستند، از متون همکاران دیگر هم‌استانی بهره ببرند) و... می‌تواند به تولید نمایشنامه‌های قوی و باکیفیت منجر شود. 

 

 

محسن حلوایی دیگر کارگردان هم‌استانی هم در پاسخ به سوال نخست به بامداد جنوب گفت: برآورد ما از این جریان مانند دیگر جریانات تئاتر بر می‌گردد به جشنواره‌ها و مهم‌ترین آن نیز جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است که این بخش نیز همانند دیگر بخش‌های آن، شامل یکی دو کار خوب، چند کار متوسط و چهار یا پنج کارضعیف می‌شود. معمولا دو سوم نمایشنامه‌ها در این جشنواره از نویسندگان استان است که این مهم از نظر کمی حائز اهمیت است ولی نمی‌شود در این مورد و درباره کیفیت‌ها قطعی بحث کرد، زیرا همیشه از معضل نمایشنامه‌نویسی و فیلمنامه‌نویسی به کرات در سطح کشور بحث شده است ولی این معضل در استان بوشهر با راه‌اندازی رشته نمایشنامه‌نویسی در دانشگاه آزاد اسلامی تا حدی حل شده و ما اینک در این حوزه شاهد رشد و پیشرفت نمایشنامه‌نویسان هم‌استانی هستیم و تاثیر مثبت آن را می‌بینیم.

 

کارگردان نمایش «بلونا» در پایان در پاسخ به این پرسش مبنی بر این‌که راهکار شما برای ارتقای متون نمایشی نمایشنامه‌نویسان هم‌استانی چیست، بیان کرد: به جریان نمایشنامه‌نویسی در جشنواره استانی فجر با تاکید بر استفاده از نمایشنامه‌نویسان بومی اهمیت داده شود. جوایز بخش نمایشنامه‌نویسی را افزایش دهیم. به مقوله آموزش و حضور در کارگاه‌های به‌روز نمایشنامه‌نویسی اهیمت داده شود. جشنواره‌های مستقل نمایشنامه‌نویسی نظیر جشنواره نمایشنامه‌نویسی نفت در استان برگزار شود.

 

 

در پایان این گزارش لازم به ذکر است، بدون شک با اجرائی شدن یک‌سری سیاست‌های کارامد در راستای حمایت از نمایشنامه‌نویسان هم‌استانی می‌توان بخت پدید آمدن آثار ماندگاری چون «قلندرخونه» را افزایش داد و این چالش که هر از چند گاهی کارگردانان تئاتری بوشهری را رنج می‌دهد، به نحو مطلوبی به سرمنزل مقصود رساند. از این‌رو، همان‌طور که پیش از این نمایشنامه‌نویسان مطرحی چون ایرج صغیری، احمد آرام، غلامحسین دریانورد و... در این عرصه آثاری شاخصی به‌وجود آورده‌اند، می‌توان امیدوار بود به ظهور نویسندگانی از نسل امروز با آثاری بی‌بدیل.